Viện Bảo Tàng Việt Nam tại Victoria - Ước mơ một Viện Bảo Tàng của người Việt từ hơn 2 thập niên qua đến năm 2019
Trong khoảng thời gian 2005, ông Nguyễn Thế Phong được tiến sĩ giảng viên viện Đại học RMIT Des Cahill, phụ giúp tìm hiểu và cố vấn cho việc xây dựng viện bảo tàng/trung tâm sinh hoạt cho Cộng Đồng. Lúc đó, những sự bàn thảo xoay quanh việc xin một lô đất ở Maribyrnong (lúc đó trực thuộc của bộ Quốc Phòng liên bang, Dept of Defence). Ông Des cho biết khu đất này ngày xưa là hãng kho đạn, sẽ được chuyển nhượng từ liên bang đến tiểu bang trong thời gian sắp tới. Nếu Cộng Đồng chúng ta có một lô để xây Viện Bảo Tàng, thì Viện Bảo Tàng có thể sẽ là một địa điểm du lịch, “Bộ mặt Á Châu của thế kỷ 21 - An Asian face in the 21st century” cho vùng miền tây, là một phần của chuyến du lịch trên dòng sông Maribyrnong bao gồm những địa điểm du lịch như cầu Bolte, hải cảng Melbourne/Port of Melbourne, Đài tưởng niệm cầu Westgate/ Westgate Bridge Memorial, Trường đua ngựa Flemington/Flemington Racecourse, khu dự trữ những di sản quân đội và công nghiệp Jack’s Magazine, Pipemakers’ Park living museum/Viện bảo tàng sống Pipemakers’ Park và kết thúc chuyến du lịch tại nhà hàng Angler’s Tavern. Tất cả những địa điểm này đều nằm trên dòng sông Maribyrnong, tạo nên một chương trình thu hút khách du lịch trên dòng sông, cho vùng Maribyrnong.
Những suy nghĩ này cũng được công ty kiến trúc giúp một bản vẽ rất ý nghĩa (Xin xem Phụ lục 1). Tuy nhiên, một thời gian ngắn sau đó ông Des có việc khác và không giúp Cộng Đồng được. Đồng thời, cô kiến trúc sư giúp Cộng Đồng lúc đó cũng nhận được công việc ở nước ngoài và dự án này tạm ngưng lại.
Đến năm 2014, dưới sự lãnh đạo của ông Chủ Tịch Nguyễn Văn Bon, Cộng Đồng chúng ta thành lập một chương trình sinh hoạt đánh dấu 40 năm cộng đồng người Việt định cư tại Úc, có 10 dự án. Một trong 10 dự án là xây Viện Bảo Tàng & Trung Tâm Sinh Hoạt tại Đền Thờ Quốc Tổ. Trong thời gian này, Cộng Đồng được 2 công ty kiến trúc cung cấp 2 bản thiết kế (design). Một trong hai bản thiết kế đã được Ban Chấp Hành lúc đó dùng để vận động chính phủ Tự Do tiểu bang và đảng đối lập trong cuộc bầu cử tiểu bang 2014 (xin xem Phụ lục 2). Tuy nhiên, chỉ có đảng Lao Động đối lập hứa sẽ ủng hộ 100,000 đô la để thực hiện một dự án khả thi cho Viện Bảo Tàng nếu đắc cử. Và đảng Lao Động đắc cử năm 2014.
Đến cuối năm 2015, ông Nguyễn Văn Bon từ chức vai trò chủ tịch CĐNVTD Victoria, và Phượng Vỹ trong vai trò Phó Chủ Tịch Nội Vụ, theo Nội Quy, nhận vai trò Chủ Tịch từ lúc đó cho đến hết nhiệm kỳ 2013-2016, tháng 9 năm đó. Sau đó Phượng Vỹ và liên danh Phục Vụ ứng cử nhiệm kỳ 2016-2019 và được đồng hương tín nhiệm và được đắc cử.
Đầu năm 2016, Ban Chấp Hành thực hiện việc chọn lựa một cơ quan để thực hiện dự án khả thi. Trong 3 cơ quan Ban Chấp Hành gởi đơn yêu cầu, cơ quan Impact Consulting Group đã được chọn để thực hiện dự án khả thi. Họ bắt đầu công việc vào tháng 8 năm 2016. Trong tiến trình thực hiện dự án này, cơ quan Impact Consulting đã tổ chức những cuộc tham khảo ý kiến của cộng đồng, gặp những đồng hương, thương gia để xin ý kiến của họ cho một viện bảo tàng.
Bản tường trình khả thi bao gồm nhiều điều, và có hai điều cần được lưu ý:
1. Bản khảo sát môi trường (Environmental scan) - Bản tường trình này cho biết và so sánh những viện bảo tàng đa văn hoá tại Victoria, sự hình thành, chi phí, gây quỹ, điều hành, v.v., giúp Ban Chấp Hành có thêm khái niệm về cách thực hiện và điều hợp một dự án như này cho người Việt.
2. Bản thiết kế chức năng (Functional design) - Bản tường trình này cho biết những nhu cầu cần thiết của một viện bảo tàng, ví dụ chỗ triển lãm, khu vực đền thờ Tổ, nơi dự trữ những di vật triển lãm, nhà bếp, văn phòng, v.v., dựa theo những yêu cầu của đồng hương qua những buổi tham khảo ý kiến đồng hương, và ước lượng chi phí.
Bản tường trình dự án khả thi tương đối dài và bao gồm tất cả những gì Ban Chấp Hành yêu cầu thể theo những điều kiện đặt ra lúc đầu.
Tất cả những hồ sơ trên được hoàn tất vào tháng 5 năm 2017.
Một trong những điều bản khả thi cho thấy, một viện bảo tàng có thể hoạt động lâu dài, cần được xây ở một địa điểm gần những phương tiện giao thông công cộng dễ dàng cho khách thăm viếng, có thể tạo ra nguồn thu nhập tài chính khi gần trung tâm thương mại, các trường tiểu, trung và đại học để học sinh, sinh viên có thể đến thăm viếng, tham khảo học hỏi theo nhóm, hay nhận những dự án giáo dục của các cấp chính phủ, đóng góp vào chương trình giáo dục tiểu bang. VBT có thể trở thành một địa điểm du lịch văn hoá của thành phố địa phương và tiểu bang khi nằm trong lịch trình danh lam thắng cảnh đa văn hóa và giống như các VBT đa văn hoá bạn của chính phủ tiểu bang.
Một điều quan trọng trong việc tham khảo ý kiến đồng hương, là Viện Bảo Tàng cần có một hội trường lớn để tổ chức những sinh hoạt tạo ra nguồn tài chánh như sinh hoạt xã hội hay văn hoá, v.v., cũng như có thể là một trung tâm sinh hoạt cho các cộng đồng bạn sử dụng trả lệ phí.
Vì những lý do trên, Ban Chấp Hành quyết định đi tìm những địa điểm khác để xây dựng Viện Bảo Tàng. Và đất Đền Thờ Quốc Tổ không còn là một địa điểm phù hợp nữa.
Trong nhiều tháng sau đó, Ban Chấp Hành đã đi tìm kiếm xem rất nhiều địa điểm tại Brimbank, Maribyrnong và có những buổi gặp gỡ với Hội Đồng Thành Phố (HĐTP) Yarra và Dandenong. Tìm kiếm địa điểm ở HĐTP Maribyrnong có nhiều lợi điểm nhất vì HĐTP đã thông qua một kiến nghị do cựu nghị viên Nam Quách khởi xướng khi anh là Thị Trưởng nhiệm kỳ 2012-2016; là ban điều hành HĐTP cần giúp CĐNVTD Victoria kiếm một địa điểm thích hợp để xây viện bảo tàng (Xin xem Phụ lục 3).
Ban Chấp Hành cùng cô nghị viên Cúc Lâm và một số vị lãnh đạo tôn giáo, thương gia đã đến xem ít nhất là 7 địa điểm chung quanh vùng Maribyrnong ròng rã hơn một năm trời. Cuối cùng họ đề nghị địa điểm 220 Barkly St, Footscray để cho mướn dài hạn. Địa điểm này được nghị viên Cúc Lâm hỗ trợ rất nhiều cũng như nghị viên trẻ Gina Huỳnh giúp đỡ. Vùng Footscray lúc đó đang thực hiện một trung tâm giáo dục toàn cầu cho thế hệ tương lai tại vùng Footscray bao gồm lớp trẻ, tiểu học, trung học và đại học (Footscray Learning Precinct) và bệnh viện Footscray (Footscray Hospital), nên có một Viện Bảo Tàng gắn liền với những công trình này sẽ mang lại rất nhiều lợi ích cho HDTP và Viện Bảo Tàng. Những thành viên dự án Viện Bảo Tàng lúc đó liên lạc và giới thiệu Viện Bảo Tàng đến những người chịu trách nhiệm để đưa Viện Bảo Tàng vào trong kế hoạch của họ.
Nhờ đã có một địa điểm được HĐTP hỗ trợ, Ban Chấp Hành lúc đó dưới sự điều hành của Phượng Vỹ, việc vận động chính phủ và đối lập tiểu bang tương đối dễ thuyết phục hơn so với nếu không có địa điểm. Tháng 10 năm 2018, ông Thủ Hiến tiểu bang đến tham dự lễ Tết Trung Thu của Cộng Đồng được tổ chức tại Footscray, hứa ủng hộ 750 ngàn đô la (với điều kiện Cộng Đồng phải chi phí một số tiền tương đương) cho dự án Viện Bảo Tàng, và thêm 1.8 triệu đô la nếu đắc cử. Ngày 8/12/2018, sau cuộc bầu cử tiểu bang Victoria, tân bộ trưởng Đa Văn Hoá tiểu bang ông Richard Wynne đến địa điểm dự trù sẽ xây Viện Bảo Tàng, 220 Barkly St Footscray, tuyên bố chính phủ tiểu bang sẽ tài trợ dự án này với tổng số tiền 4.45 triệu đô la (tính luôn số tiền 750 ngàn và 1.8 triệu đô la).
Trong thời gian này, Ban Chấp Hành làm việc cùng HĐTP để bàn thảo chi tiết mướn địa điểm trên. Cũng nên nhắc thêm, từ năm 2016, Ban Chấp Hành bắt đầu khởi xướng và bao gồm những triển lãm cho và liên quan đến Viện Bảo Tàng vào các chương trình và lịch trình sinh hoạt Cộng Đồng như Hội Chợ Tết, thành lập tiểu bang, những nhóm nhỏ để thực hiện quảng bá về Viện Bảo Tàng.
Vào đầu tháng Hai năm 2019, dân biểu liên bang vùng Maribyrnong ông Bill Shorten, Lãnh tụ Đảng Đối Lập Liên Bang lúc bấy giờ, đến tham dự lễ Thượng Kỳ đầu Xuân tại HĐTP Maribyrnong, tuyên bố hứa sẽ ủng hộ số tiền hỗ trợ tượng tự như của chính phủ tiểu bang cho dự án, nếu đắc cử cuộc bầu cử liên bang năm đó. Một yếu tố quan trọng giúp Cộng Đồng chúng ta nhận được sự hứa hẹn này, là do hơn 11,000 chữ ký hỗ trợ dự án Viện Bảo Tàng gởi đến dân biểu liên bang Tim Watts, dân biểu địa điểm Viện Bảo Tàng lúc bấy giờ. Ông Tim Watts yêu cầu Cộng Đồng bày tỏ sự hỗ trợ dự án qua hình thức thỉnh nguyện thư 5,000 chữ ký. Những thành viên Uỷ ban Viện Bảo Tàng của CĐNVTD Victoria phối hợp với các hội đoàn đoàn thể, tôn giáo, thương gia, v.v., xin chữ ký tại Victoria trong những ngày Hội Chợ Tết. Về cấp liên bang, ông Nguyễn Văn Bon, lúc đó là Chủ Tịch CĐNVTD Úc Châu, đã điều hợp xin sự hỗ trợ của các tiểu bang và lãnh thổ. Chưa đầy 3 tuần, chúng ta đã có hơn 11,000 chữ ký ủng hộ dự án Viện Bảo Tàng, nhiều hơn sự yêu cầu của dân biểu gấp hai lần. Tất cả những hồ sơ chữ ký đã được Uỷ ban Viện Bảo Tàng trao cho dân biểu Tim Watts. Ông Tim Watts đã trình bày việc này tại Quốc Hội liên bang năm đó.
Sau đó, CĐNVTD Úc Châu, phối hợp với các Cộng đồng người Việt các tiểu bang và lãnh thổ, vận động chính phủ liên bang với số tiền 5 triệu. Vừa có địa điểm xây dựng vừa có sự hứa hẹn của Đảng Đối Lập liên bang, việc vận động chính phủ liên bang phần này dễ dàng hơn so với việc nếu không có hai yếu tố trên, đặc biệt là lời hứa của vị Lãnh tụ Đảng Đối Lập Liên Bang.
Một tuần trước ngày bầu cử năm 2019, một số dân biểu đảng Tự Do Liên Bang đến Đền Thờ Quốc Tổ tuyên bố sẽ ủng hộ dự án 5 triệu đô la nếu chính phủ Tự Do đắc cử. Và đảng Tự Do được tái đắc cử năm 2019.
Sau cuộc bầu cử liên bang năm 2019, tổng số tiền ủng hộ cho Viện Bảo Tàng là 9 triệu bốn trăm năm chục ngàn đô la.
Thưa quý đồng hương, đó là sơ lược lịch sử của một giấc mơ mong muốn có một viện bảo tàng, một nơi ghi lại hành trình tìm tự do, tiến trình hội nhập, những đóng góp của người Việt nhiều thế hệ là một việc kéo dài bao nhiêu năm và đầy công sức của biết bao người. Viện Bảo Tàng lưu lại những kinh nghiệm, những câu chuyện của thế hệ thứ nhất cho các thế hệ mai sau, cả người Úc gốc Việt, những con cháu có cha hoặc mẹ ông bà không thuộc gốc Việt, và những cộng đồng sắc tộc hay chính mạch khác.
Qua những câu chuyện, những kinh nghiệm lưu lại, Viện Bảo Tàng sẽ đóng vai trò quan trong trong trang sử di dân cận đại của nước Úc. Đây là một lý do quan trọng cả ba cấp chính quyền đại diện trong một xã hộ dân chủ, HDTP, chính phủ Lao Động tiểu bang, và chính phủ Tự Do liên bang, đều hỗ trợ dự án này với một ngân quỹ khá lớn so với những dự án đa văn hoá tương tự.
Phượng Vỹ không nhắc tên rất nhiều quý vị vì việc này chắc được Ban Quản Trị, Ban Điều Hành Viện Bảo Tàng nghiên cứu và thực hiện thì đúng và đầy đủ hơn. Phượng Vỹ chỉ nêu lên một số dân biểu nghị viên liên quan đến những mấu chốt thời gian quan trọng.
Phượng Vỹ gởi đến quý đồng hương để mong chúng ta có thể hiểu rõ hơn về giấc mơ, ước mơ chung này.
Ghi chú: Ban Quản Trị và Ban Điều Hành Viện Bảo Tàng đã vận động thành công với Đảng Đối Lập Liên Bang trong cuộc bầu cử liên bang năm 2022 với số tiền là 4 triệu bảy trăm ngàn đô la.
Phượng Vỹ
13/8/2022
Phụ lục 1: Thiết kế sơ khởi concept design trên đất trực thuộc bộ Quốc Phòng chính phủ liên bang (Dept of Defence) vùng Maribyrnong (2005)
Phụ lục 2: Thiết kế sơ khởi/ concept design giúp việc vận động năm 2014
Phụ lục 3 - Kiến nghị yêu cầu Hội Đồng Thành Phố Maribyrnong do nghị viên Nam Quách đưa ra và được thông qua (tháng 9 năm 2016)
Bài số một - Tiến trình tu chính nội quy CĐNVTD Victoria năm 2019
